Problem koronawirusa SARS-CoV-2 wszedł na arenę historii światowej 31 grudnia 2019 r. W dniu 11 marca 2020 r. Światowa Organizacja Zdrowia oceniła, że Covid-19 można scharakteryzować jako pandemię. 13 marca Dyrektor Generalny tej instytucji poinformował, że Europa stała się epicentrum pandemii, gdzie odnotowano więcej przypadków i zgonów niż reszta świata razem wzięta, z wyjątkiem Chińskiej Republiki Ludowej. W Rzeczypospolitej Polskiej (RP) pierwszy przypadek koronawirusa odnotowano 4 marca 2020 r. Pierwszy akt prawny związany bezpośrednio z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem Covid-19 wydano 2 marca 2020 r. Od 14 marca, wprowadzono na obszarze RP stan zagrożenia epidemicznego i liczne ograniczenia dla społeczeństwa i działalności gospodarczej. W dniu 20 marca wprowadzono w Polsce stan epidemii. Następnie w ciągu pierwszego roku pandemii wydawano szereg rozporządzeń w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii - piszą dr Katarzyna Obłąkowska i dr Artur Bartoszewicz.

zobacz także

Czy Polsce są potrzebne nowe elektrownie gazowe?

Baltic Pipe - kluczowy element gazowej infrastruktury w Polsce

Już od stycznia 2020 r. pojedyncze państwa zaczęły wprowadzać ograniczenia w związku z Covid-19, aby przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się choroby. Zaś od początku marca 2020 r. rządy na całym świecie uruchomiły dla swoich społeczeństw zakazy przemieszczania się nazywane społeczną/pandemiczną izolacją lub „lockdown” i promowane hasłem „zostań w domu” oraz dla swoich gospodarek nazywane zamrożeniem. Do końca marca 2020 r. większość państw w odpowiedzi na pandemię COVID-19 zamknęło całkowicie lub częściowo swoje granice dla osób nie będących ich obywatelami lub rezydentami. 

Rzeczywistość pandemiczną wyznaczyło szereg okoliczności i reguł, które w istotny destrukcyjny sposób wpłynęły na gospodarki i społeczeństwa wszystkich państw na świecie. Objawiła ona także konieczność przygotowania gospodarek i społeczeństw na przyszłe kryzysy różnego rodzaju. Wyzwaniem stała się zatem odbudowa tego, co utracono w wyniku pandemii, naprawienie bezpośrednich szkód gospodarczych i społecznych nią spowodowanych, ale także zbudowanie odporności gospodarczej i społecznej.

Tworząc Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności Unia Europejska (UE) udostępnia 672,5 mld euro w formie pożyczek i dotacji na wsparcie reform i inwestycji podejmowanych przez państwa członkowskie. To bowiem państwa narodowe podjęły walkę z pandemią (epidemiami w ramiach granic państw). Chroniły one swoje społeczeństwa i gospodarki, przyjmując ciężary na swoje budżety i służby. Komisja Europejska (KE) wskazała, że aplikując o środki państwa muszą przedstawić kompleksowe i odpowiednio wyważone plany, jako ich reakcję na aktualną sytuację gospodarczą i społeczną. Muszą zidentyfikować i opisać główne wyzwania przed którymi stoją w ramach sześciu filarów:

1. Zielona przemiana;
2. Transformacja cyfrowa;
3. Inteligentny, zrównoważony i inkluzywny wzrost, obejmujący spójność gospodarczą, miejsca pracy, produktywność, konkurencyjność, badania, rozwój i innowacje oraz dobrze funkcjonujący jednolity rynek z silnymi MŚP;
4. Spójność społeczna i terytorialna;
5. Odporność zdrowotna, gospodarcza, społeczna i instytucjonalna, z optyką zwiększenia reakcji na sytuacje kryzysowe i gotowości na wypadek kryzysu;
6. Polityki na rzecz następnego pokolenia, dzieci i młodzieży, w tym edukacja i nabywanie umiejętności.

Celem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności i tym samym każdego krajowego planu odbudowy i zwiększania odporności państw UE, jak wskazuje KE, jest złagodzenie gospodarczych i społecznych skutków pandemii koronawirusa oraz uczynienie europejskich gospodarek i społeczeństw bardziej zrównoważonymi, odpornymi i lepiej przygotowanymi na wyzwania i możliwości związane z transformacją ekologiczną i cyfrową.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej w Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) zidentyfikowało następujące wyzwania przed którymi stoi Polska:

• Wyzwanie 1. Poziom produktywności gospodarki – zdolność do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy w warunkach transformującej się gospodarki.
• Wyzwanie 2. Niekorzystne trendy demograficzne i podaż zasobów pracy.
• Wyzwanie 3. Klimat inwestycyjny i poziom inwestycji prywatnych.
• Wyzwanie 4. Uniezależnienie od węgla i transformacja kluczowych sektorów gospodarki do modelu niskoemisyjnego.
• Wyzwanie 5. Transformacja cyfrowa gospodarki.
• Wyzwanie 6. Niewystarczająca jakość i ograniczony dostęp do usług zdrowotnych oraz zdolność do szybkiego reagowania systemu ochrony zdrowia na zagrożenia epidemiczne.
• Wyzwanie 7. Stan infrastruktury, struktura i bezpieczeństwo transportu służącego konkurencyjnej, zielonej gospodarce i inteligentnej mobilności.
• Wyzwanie 8. Koncentracja problemów rozwojowych i klimatycznych, utrata potencjału wzrostu oraz niska odporność na zjawiska kryzysowe w układzie terytorialnym.

• Wyzwanie 9. Zapewnienie stabilnych finansów publicznych.

Na realizację celów przyjętych w Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności do sierpnia 2026 r. planuje się wydatkowanie całej dostępnej dla Polski, w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, sumy środków bezzwrotnych w wysokości 23,858 mld euro. I ponadto w momencie składania planu do KE, Polska wnioskowała o 12,112 mld euro z części pożyczkowej instrumentu, które  zostaną przeznaczone przede wszystkim na dodatkowe sfinansowanie przedsięwzięć związanych z transformacją klimatyczną i cyfryzacją. Łącznie w ramach polskiego Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności zaplanowano wydatkowanie 35,970 mld euro.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej sformułowało następujący cel główny Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności: Odbudowa potencjału rozwojowego gospodarki utraconego w wyniku pandemii (recovery) oraz wsparcie budowy trwałej konkurencyjności gospodarki i wzrost poziomu życia społeczeństwa w dłuższym horyzoncie czasowym (resilience). W jego ramach wyznaczyło pięć komponentów planu pomiędzy które zostaną rozdysponowane środki: 

1. Odporność i konkurencyjność gospodarki (4,7 mld euro, w tym: alokacja z części grantowej: 4,455 mld euro; alokacja z części pożyczkowej: 0,245 mld euro).
2. Zielona energia i zmniejszenie energochłonności (14,313 mld euro, w tym alokacja z części grantowej: 5,696 mld euro; alokacja z części pożyczkowej: 8,617 mld euro).
3. Transformacja cyfrowa (4,897 mld euro: alokacja z części grantowej: 2,797 mld euro; alokacja z części pożyczkowej: 2,100 mld euro).
4. Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia (4,542 mld euro, w tym: alokacja z części grantowej: 4,092 mld euro; alokacja z części pożyczkowej: 0,450 mld euro).
5. Zielona, inteligentna mobilność (7,518 mld euro, w tym: alokacja z części grantowej: 6,618 mld euro; alokacja z części pożyczkowej: 0,700 mld euro).

Jesteśmy obecnie na etapie zatwierdzania przez KE polskiej propozycji KPO wraz krajowym planem wydatków. Dokument został przygotowany zgodnie z formalnymi wymaganiami. Polska jest jednym z największych beneficjentów funduszu, tym samym skala wyzwań jest ogromna. Warto zauważyć, że równolegle prowadzone są negocjacje Nowej Perspektywy Finansowej na lata 2021-2027. Wyzwaniem w przypadku KPO jest konieczność prowadzenia reform zwiększających odporność na przyszłe nieprzewidziane zagrożenia. Takie podejście jest pierwszy raz implementowane w krajach UE. Jeśli proces projektowania i implementacji będzie źle przygotowany to nawet państwa, które dziś szybciej ruszają z uruchamianiem swoich krajowych planów odbudowy mogą w przyszłości mieć kłopoty z rozliczaniem wydatkowania pomocy. 

Cierpliwość i rozwaga muszą być znakiem rozpoznawczym polskiego podejścia do Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Musimy jednak jednoznacznie oczekiwać od KE prowadzenia procesu oceny bez zbędnych opóźnień, gdyż na ujęte w KPO dotacje i pożyczki czekają przyszli beneficjenci wsparcia. W interesie RP, jak i UE jest jak najszybsze wdrażanie zaplanowanych i znaczących projektów, abyśmy przygotowali społeczeństwo i gospodarkę do przyszłych potencjalnych zagrożeń oraz maksymalnie ograniczyli negatywne skutki koronakryzysu.